Diety prozdrowotne – nowe wytyczne WHO

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) aktualizują koncepcję „zdrowych diet” (ang. healthy diets).

Co to jest dieta prozdrowotna?

Diety prozdrowotne powinny umożliwiać prawidłowy wzrost i rozwój, wspierać funkcjonowanie całego organizmu, zapewniać odpowiedni poziom aktywności fizycznej, chronić przed chorobami niezakaźnymi, a także przed chorobami przenoszonymi drogą pokarmową oraz promować ogólny dobrostan i dobre samopoczucie na wszystkich etapach życia człowieka.

Na czym polegają zmiany?

Do istniejących wcześniej zaleceń WHO dotyczących spożycia sodu, cukrów wolnych i niecukrowych substancji słodzących, dołączono zalecenia dotyczące spożycia węglowodanów, tłuszczów ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans kwasów tłuszczowych.

Prezentacje i dokumenty przedstawione przez FAO-WHO w lipcu 2023 r. są bardzo obszerne i szczegółowe, odwołujące się do badań naukowych, dlatego profesjonalistów zachęcamy do zapoznania się z materiałami źródłowymi. Natomiast poniżej przedstawiamy w pigułce najważniejsze zalecenia dla osób dorosłych.

Aktualne wytyczne

Dieta prozdrowotna powinna uwzględniać 4 główne zasady:

Prawidłową, zgodną z zapotrzebowaniem podaż energii i składników pokarmowych (ang. Adequacy).
Urozmaicenie (ang. Diversity), uwzględniające dużą różnorodność spożywanych grup żywności, jak również kilka różnych produktów z jednej grupy.
Odpowiednie proporcje (ang. Balance) pomiędzy 3 głównymi źródłami energii:

40-70% całodziennej podaży energii powinno pochodzić z węglowodanów (głównie złożonych),
15-30% energii powinno pochodzić z tłuszczów ogółem, w tym <10% z nasyconych kwasów tłuszczowych i <1% z izomerów trans kwasów tłuszczowych; pozostała część powinna pochodzić z nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Umiarkowanie (ang. Moderation) w spożyciu żywności i składników pokarmowych niekorzystnie wpływających na zdrowie:

ograniczenie spożycia cukrów wolnych do <10% całodziennego zapotrzebowania energetycznego, a obniżenie do <5% energii może przynieść dodatkowe korzyści zdrowotne,
ograniczenie spożycia soli do <2 g/dzień (<5 g/dzień soli),
preferowanie żywności jak najmniej przetworzonej, przygotowywanej w domu, a ograniczanie spożycia żywności wysokoprzetworzonej, co przyczyni się do obniżenia spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans kwasów tłuszczowych, cukrów, soli i niecukrowych substancji słodzących,
picie wody, która powinna być głównym źródłem płynów, ograniczanie spożycia napojów słodzonych,
umiarkowane spożycie czerwonego mięsa i przetworów mięsnych.

Jak dobierać węglowodany?

Węglowodany powinny pochodzić głównie z pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw, owoców i suchych nasion roślin strączkowych. FAO-WHO zaleca spożycie warzyw i owoców w ilości co najmniej 400 g/dzień osobom dorosłym i dzieciom od 10 r. ż.; co najmniej 250 g/dzień dzieciom w wieku 2-5 lat i co najmniej 350 g/dzień dzieciom w wieku 6-9 lat.

Żywienie a zmiany klimatyczne

FAO i WHO podjęła prace nad aktualizacją koncepcji „zdrowych diet”, aby odzwierciedlić najnowsze dowody naukowe dotyczące związku między dietą a zdrowiem człowieka, ale także wskazać na powiązania pomiędzy żywieniem i systemami żywnościowymi a zmianami klimatycznymi i środowiskowymi. Jak podkreślili przedstawiciele FAO i WHO, prace nad koncepcją diet prozdrowotnych trwają, a kolejne wytyczne mają być przekazane w 2. połowie 2023 r. i w 2024 r. Dążą one do stworzenia uniwersalnych zaleceń żywieniowych uwzględniających promowanie zrównoważonego systemu żywnościowego, służącemu nie tylko zdrowiu człowieka, ale i naszej planecie.

Na Wydziale Żywienia Człowieka SGGW w Warszawie, m.in. uwzględniamy założenia diety zrównoważonej w ocenie i planowaniu żywienia, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zbiorowym (np. w stołówkach szkolnych). Znaczna część zasad przedstawionych przez FAO-WHO jest prezentowana np. we wskazaniach żywieniowych tzw. „7U” opracowanych wiele lat temu przez prof. Stanisława Bergera, założyciela Wydziału Żywienia Człowieka.

Opracowała: dr inż. Marta Jeruszka-Bielak, Wydział Żywienia Człowieka SGGW w Warszawie

Źródło: Launch event for WHO healthy diet guidelines and FAO-WHO concept of healthy diets