Świadomość niepełnosprawności

W dniach 23-24 maja 2024 roku, w Białej Podlaskiej, odbyła się ogólnopolska konferencja „Nowe technologie w kształceniu osób z niepełnosprawnościami. Wyzwania BON.” zorganizowana przez Akademię Bialską im. Jana Pawła II. Pełnomocnik Rektora SGGW ds. Studentów Niepełnosprawnych dr Beata Just-Brochocka wygłosiła referat nt. „Świadomość niepełnosprawności i sposoby jej kształtowania wśród kadry dydaktycznej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie”.

A oto kilka refleksji …..

Czym jest świadomość?

Świadomość to wiedza, uzmysłowienie sobie czegoś, poznanie, zdawanie sobie sprawy, zrozumienie, ale świadomość powinna być także impulsem do działania oraz czynnikiem pomagającym uniknąć stresu w bezpośredniej konfrontacji z nową sytuacją.

Taką nową sytuacją może być spotkanie z osobą ze szczególnymi potrzebami. Jak się w wówczas zachować ? Co powiedzieć, żeby nie urazić ? Czy żegnając się z osobą niewidomą można powiedzieć: do zobaczenia ? Czy lepiej odejść bez pożegnania ? Jak zatem „radzić sobie”, zwłaszcza w pierwszych bezpośrednich kontaktach z osobami z niepełnosprawnościami, tak aby obie strony czuły się komfortowo?

I tu wręcz nie do przecenienia są:

szkolenia i warsztaty, które pomagają zrozumieć, jakie wyzwania napotykają osoby
z niepełnosprawnościami i jak można je przełamywać; ucząc, czy też informując
o niepełnosprawności należy zachęcać do otwartości, empatii i zrozumienia poprzez wczucie się w sytuację osób ze szczególnymi potrzebami, jak choćby (częsta praktyka warsztatowa) pokonanie wysokich krawężników ulicznych przez uczestnika szkolenia, który będąc osobą sprawną, usiadł „chwilowo” na wózku inwalidzkim,
materiały edukacyjne czyli publikacje¹⁾²⁾ lub filmy ³⁾⁴⁾⁵⁾, które opisują różne aspekty życia z niepełnosprawnością, sugerują metody wsparcia, powodują zrozumienie
i przyczyniają się do akceptacji i integracji osób z niepełnosprawnościami w społeczeństwie,
spotkania z osobami z niepełnosprawnościami bowiem nic nie zastąpi osobistych historii i doświadczeń, które przełamują stereotypy i pokazują osoby
z niepełnosprawnościami jako pełnoprawnych członków społeczeństwa mających wiele do zaoferowania środowisku w którym żyją, uczą się czy pracują; jednocześnie bezpośrednie kontakty umożliwiają uzyskanie odpowiedzi na pytania, na które najprawdopodobniej nie znajdziemy odpowiedzi w literaturze,
integracja czyli wspólne projekty, przy których realizacji osoby pełnosprawne
i osoby z niepełnosprawnościami mogą razem pracować, ucząc się od siebie nawzajem,
propagowanie dostępności i projektowania uniwersalnego, a więc tworzenia przestrzeni i produktów dostępnych dla wszystkich, zarówno osób pełnosprawnych, jak i z różnego rodzaju niepełnosprawnościami (np. winda, której parametry techniczne umożliwiają transport osoby poruszającej się na wózku elektrycznym będzie również wykorzystywana przez pełnosprawnych jej użytkowników).

Zwykle, mówiąc o niepełnosprawności mamy na myśli niepełnosprawność „widoczną”,
a więc niepełnosprawność narządu ruchu, wzroku czy słuchu. Tymczasem istnieje wiele niepełnosprawności, które mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie i wymagają wsparcia, jak np. choroby nowotworowe, neurologiczne czy internistyczne, a otoczenie takiej osoby nie jest tego świadome potrzebnego wsparcia. Osoba z niepełnosprawnością nie ma obowiązku informowania o swych szczególnych potrzebach, ale bądźmy świadomi istnienia takich niepełnosprawności i wynikających z nich potrzeb wsparcia.

Powstaje zatem pytanie, dlaczego osoby z niepełnosprawnością zazwyczaj niechętnie informują o swej niepełnosprawności ? Co jest tego powodem ?

Powodów może być wiele, ale najczęstsze to:

uwarunkowania kulturowe i funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy,
obawa stygmatyzacji wiążąca się z możliwością wykluczenia społecznego,
pragnienie samodzielności, by „być jak inni”,
trudność „proszenia” w obawie o odmowę.

Przytoczone powyżej powody przestaną blokować kontakty międzyludzkie, jeśli wysoka będzie społeczna świadomość niepełnosprawności zwłaszcza, że pełnosprawność jest „rzeczą przemijającą”. Wystarczy kontuzja, złamanie nogi i już, choć przejściowo, ale stajemy się osobami ze szczególnymi potrzebami, osobami z niepełnosprawnościami.

Każda osoba z niepełnosprawnością jest najlepszym ekspertem w sprawie swej niepełnosprawności i potrzebnego jej wsparcia. Dlatego:

rozmawiajmy …. ale nie z asystentem lecz z samą osobą z niepełnosprawnością,
zapytajmy jak można pomóc, a nie próbujmy działać wg własnego pomysłu (np. nie chwytajmy za wózek osoby z niepełnosprawnością, próbując w dobrej wierze, pomóc wsiąść do komunikacji miejskiej – to może wywołać stres),
najpierw zapytajmy osobę z białą laską, a nie bierzmy jej za rękę chcąc pomóc przejść przez jezdnię,
nie pytajmy o przyczynę niepełnosprawności.

To tylko kilka przykładów z szerokiej gamy pod wspólnym hasłem: Savoir vivre wobec osób
z niepełnosprawnością. Świadomość niepełnosprawności oraz poznanie zasad¹⁾²⁾ savoir vivre pozwoli uniknąć obaw o niewłaściwe zachowanie wobec osoby z niepełnosprawnością. Obawa o wyrządzenie przykrości czy popełnienie faux-pas potrafi paraliżować…. unikamy, bo nie wiemy, bo czujemy się niepewnie….

Traktujmy osoby z niepełnosprawnościami jak wszystkich innych znajomych
a niepełnosprawność jak „sprawę” naturalną, ale będzie możliwe jedynie przy pełnej świadomości społecznej: świadomości niepełnosprawności.